Recent werd een nieuwe oorzaak van stress geïdentificeerd: het anti-stressbeleid van Minister Miet Smet. Een maatschappelijk fenomeen bestaat pas echt als het een naam heeft en wanneer er officieel tegen wordt opgetreden. Dit is het ultieme signaal dat het vele slachtoffers maakt. Een groeiend aantal managers neemt die taak welwillend op zich. “Geen smakeloze grap ten koste van de vele stresslijders maar de basis van een alternatieve therapeutische aanpak die de oplossing belangrijker vindt dan het probleem.
Paul Koeck ging in de VS zijn licht opsteken bij twee generaties systeemtherapeuten van de beroemde Palo Alto groep en ontwikkelde zijn Solution Focused Management. Een methode voor oplossingsgericht denken die diverse psychologische problemen (depressie, burn-out, alcoholisme en stress) aanpakt. De methode wil ook de persoonlijke efficiëntie verhogen.
“De laatste jaren is de betekenis van stress behoorlijk uitgebreid. Het is niet langer alleen een gevaarlijke lichamelijke (cardiovasculaire) conditie ten gevolge van een te jachtig zakenleven, de zogenaamde managerziekte. In haar nieuwe betekenis is stress een mentale blokkage. Het gevolg van de hedendaagse werk- en leefsituatie: toenemende werkdruk, economische onzekerheid, sociale instabiliteit, enzovoort. Naarmate deze omschrijving ingang vindt, in de media uitgebreid aan bod komst en politieke tegenmaatregelen uitlokt, stijft het aantal geïdentificeerde stressgevallen zienderogen.” Koeck spreekt niet van een massahysterie maar “Er is een toenemende reflex om zeer uiteenlopende psychische en sociale problemen te relateren aan de stresserende werksituatie en dus onder te brengen in de categorie stress.”
Vlag en lading
De stress-consultant moet het hoofd koel houden . Dat zovelen over stress klagen betekent niet dat het om één en dezelfde kwaal gaat. Normatief stressmanagement in de zin van regeltjes voor een gezonde geest in een gezond lichaam, vindt Paul Koeck grotendeels zinsbegoocheling. De vlag dekt teveel ladingen om met één toverformule te lijf te gaan.
“Onlangs sprak ik met een manager die op een training had geleerd dat relaxatie-oefeningen echt hielpen tegen stress. Tijdens die momenten zat deze meneer zich echter dood te piekeren over zijn relatieproblemen thuis en het gebrek aan begrip van zijn werkgever. Door zich te ontspannen werd zijn stressprobleem alleen maar groter. Het begon zelfs alarmerende proporties aan te nemen. Zijn mislukte relaxatie-pogingen waren voor hem het onomstootbare bewijs dat hij diep in de problemen zat. Het probleem zit vooral in het hoofd van de stresslijder. Mijn methode zoekt daar ook de oplossingen, of althans de aanzet daartoe.”
Weerbaarheid
Op zoek dus naar oplossingen. Maar hoe vind je die?
Paul Koeck:”Wanneer iemand meldt dat hij of zij last heeft van stress begrijp ik dit als een signaal dat er iets misloopt, niet als een accurate diagnose. Ik probeer de aandacht te verplaatsen van de problemen naar de oplossingen die de betrokkene kan ontdekken. Mijn aanpak bestaat erin weg te kijken van het probleem om zicht te krijgen op de oplossingen.”
Dat is meer dan een flauwe list. Het komt zelden voor dat iemand volledig geblokkeerd zit. Ook al ervaart men heel moeizaam mee te draaien in de dagelijkse tredmolen van het bedrijf, heeft men het gevoel geen doortastende beslissingen te nemen of de greep op het eigen lot en op de organisatie te hebben verloren, er zijn altijd momenten waar het beter gaat. Mensen slagen erin situaties te herkennen waar men deze negatieve ervaringen niet heeft. Dat betekent niet dat de stressfactoren niet aanwezig zijn, wel dat men erin slaagt stress in die werk- of leefsituatie het hoofd te bieden. Iedereen doet succesvol aan stressmanagement. In samenspraak met de consultant wordt gezocht welke die oplossingen zijn. Zo kunnen zij worden toegepast in situaties waar men duidelijk te lijden heeft van stress.
Paul Koeck: “De stresslijder leert zijn eigen oplossingen te ontdekken en bewust aanwenden. Door de aandacht van de patiënt te verleggen naar die werkbare situaties of gelukkige momenten ontstaat er een gevoel van opluchting dat gunstige effecten heeft op de creativiteit. De interventie van de coach moet er in bestaan deze creativiteit te mobiliseren en te ondersteunen om de hulpbehoevende tot oplossingen te brengen.”
Solution Focused Management is geen synoniem voor het in huis halen van een legertje therapeuten. Koeck is veeleer een consultant dan een therapeut. Hij reikt zijn methode van oplossingsgericht denken en veranderen aan. Daarna moet het management haar verspreiden en inbedden in de bedrijfscultuur. Stress genezen wordt zo een sociaal gebeuren. Het veronderstelt een netwerk van medewerkers die zich engageren hun gestresseerde werknemer of collega te helpen zoeken naar oplossingen.
Ziener of zot?
Traditionele methoden nodigen de patiënt uit zijn probleem uitvoerig te beschrijven. Daarna spant de therapeut zich in om het probleem te analyseren en te verwijderen. Een dergelijke probleemgerichte benadering is dominant in de medische wetenschap. Een kwaal wordt toegeschreven aan een externe boosdoener (een virus of bacterie, te veel roken of onverzadigde vetzuren) die vervolgens moet worden geëlimineerd. Het relativisme van Paul Koeck vertrekt van een ontkenning van het bestaan van het probleem om het oplosbaar te maken. De denktrant is helemaal die van de hedendaagse sociale wetenschappen: wat de mens aan realiteit rondom zich ontwaart, is het resultaat van observatie en fantasie; de twee gaan niet altijd hand in hand. Kinderen weten zeker dat Sinterklaas bestaat, paranoïden worden geregeld door iemand achtervolgd en kregen middeleeuwse burgers een rondvliegende heks te pakken dan belandde ze steevast op de brandstapel. Tot zover de illusies die volwassenen, normale en moderne mensen hebben ontmaskerd. Maar wat met de illusies waar (bijna) iedereen in gelooft? Dat de aarde niet rond de zon draait is makkelijk bewezen, maar dat stress niet bestaat? Zolang iedereen gelooft dat stress bestaat, is degene die dat ontkent een ziener of een zot?
Paul Koeck:” Ik ontken uiteraard niet dat stress een maatschappelijk probleem is dat op steeds grotere schaal wordt herkend als individueel ziektebeeld. De oorzaak ligt in het samengaan van een aantal observeerbare stressfactoren en de ervaring bij mensen dat zij die niet langer de baas kunnen. De voedingsbodem moeten we zoeken in het feit dat waarden en zekerheden een kortere levenscyclus hebben dan vroeger. Daarom moet de onzekerheid niet noodzakelijk toenemen. In heel veel landen is de economische en politieke instabiliteit veel groter dan bij ons, hoewel daar van stress amper sprake is. Het betekent dus dat steeds meer mensen hier het hoofd buigen voor het stressprobleem”.
“De ziener onderkent een aantal meetbare factoren zoals de opgedreven werkdruk, hoge prestatie-eisen en gestegen werkonzekerheid en zegt dat we daar objectief weinig aan kunnen veranderen. De zot zegt vervolgens dat het niet bestaat (eigenlijk, dat het geen zin heeft om zich er blind op te staren). Tenslotte komt de consultant aan het woord die stelt dat, om uit die impasse te geraken, we onze stressweerbaarheid moeten vergroten.
Karel Arnaut